İÇİNDEKİLER
ANAYASA HUKUKU DERSLERİ-19 HAKKINDA III
BAŞLICA KISALTMALAR VII
1. BÖLÜM
ANAYASA VE HUKUKU
I.- ANAYASALARIN ORTAYA ÇIKIŞI VE EVRİMİ 2
A) ANAYASACILIK HAREKETLERİ 2
1.- İlk Anayasalar 3
2.- Yirminci yüzyıl: Anayasacılık yüzyılı 6
3.-Anayasa hukukunun uluslararasılaşması ve uluslararası düzenin anayasalaşması 9
B) ANAYASAL AYRIMLAR 12
1.- Maddî anlamda ve şeklî anlamda anayasa 12
2.- Sert (katı) anayasa ve esnek anayasa 13
3.- Yazılı anayasa ve kodifiye edilmemiş anayasa 14
C) HUKUK DEVLETİ 16
1.- Hukuk devleti ve anayasa: paralel evrim süreci 16
2.- Biçim ve düzenek olarak hukuk devleti 18
3.- Maddi ve içerik olarak hukuk devleti 20
II.- ANAYASALARIN YAPIMI VE DEĞİŞTİRİLMESİ 24
A) ANAYASA YAPIMI: ASLİ KURUCU İKTİDAR 25
1.- Kopma dönemi ve anayasal düzenin devamlılığı 25
2.- Otoriter ve demokratik usuller 26
3.- Yapım usulleri ve anayasal demokrasi 30
B) ANAYASANIN DEĞİŞTİRİLMESİ: TÜREV KURUCU İKTİDAR 31
1.- Usul kuralları: teklif-kabul-onama 31
2.- Ortam ve koşullara ilişkin kayıtlamalar 36
3.- Maddi ve içerikle ilgili kayıtlamalar 38
C) KURUCU İKTİDAR VE ULUSLARARASI HUKUK 42
1.- Kurucu erk ve uluslararası kuruluşlar 42
2.- Uluslararası hukuk ve anayasal içerik 43
3.- Karşılaştırmalı anayasa hukuku ve sınıraşan anayasacılık 44
III.- ANAYASANIN ÜSTÜNLÜĞÜ VE YORUMU 46
A) ÜSTÜN NORM OLARAK ANAYASA 46
1.- Program anayasa ve normatif anayasa ayrımı 46
2.- Kurallar kademelenmesi ve en üst norm 47
3.- Hukuk dallarının anayasalaşması 49
B) ANAYASADA YORUM VE YÖNTEM 51
1.- Yorum ilkeleri 51
2.- Yorum yöntemleri 53
3.- Anayasa hukuku ve siyaset bilimi 54
C) ANAYASA KONULARINDA GENİŞLEME 56
1.- Kurumsal anayasa hukuku 57
2- Özgürlükler anayasa hukuku 58
3.- Çevresel anayasa hukuku 59
2. BÖLÜM
DEVLET VE SİYASAL İKTİDAR
I.- DEVLET: HUKUKÎ TANIM ÖĞELERİ 63
A) ÜLKE: YERYÜZÜ PARÇASI (TOPRAK/MEMLEKET) 64
1.- Ülke sınırları: belirlilik ve süreklilik ilkesi 64
2.- Egemenlik yetki alanı ve sınırları 68
3.- Barış Andlaşması: “TOPRAKLARA İLİŞKİN HÜKÜMLER” 69
B) İNSAN TOPLULUĞU (NÜFUS) 71
1.- Halk (ahâli) ve ulus (millet) 72
2.- Ulus-devlet 74
3.- Çokuluslu devlet 75
C) HUKUKÎ VE SİYASAL ÖRGÜTLENME: DEVLET 77
II.- SİYASAL İKTİDAR VE DEVLET 79
A) İKTİDAR OLGUSU VE DEVLET İKTİDARI 79
1.- Genel olarak iktidar 79
2.- Evrimi bakımından devlet iktidarı 80
3.- Zaman ve mekân ilişkisi yönünden devlet iktidarı 81
B) DEVLET İKTİDARININ AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ 82
1.- Meşruluk: kavram ve kaynaklar 82
2.- Süreklilik: iktidarın kurumsallaşması 85
3.- Egemenlik (hakimiyet): yetki tekeli ve sınırları 85
C) EGEMENLİK ANLAYIŞI VE EVRİMİ 86
1.- Teokratik (ilahi) anlayıştan demokratik egemenliğe 86
2.- Asli ve üstün iktidar olarak egemenlik 87
3.- Egemenlik kavramının evrimi ve sınırları 88
III.- BAŞLICA DEVLET ANLAYIŞLARI 93
A) SİYASAL KAVRAMLAR: ÖĞRETİ/REJİM/SİSTEM 93
1.- Siyasal öğreti 93
2.- Siyasal rejim 94
3.- Siyasal sistem 95
B) ÜÇ DEVLET ANLAYIŞI: LİBERAL/SOSYALİST/FAŞİST 96
1.- Tabiat hali ve liberal devlet 96
2.- Sınıflar mücadelesi ve sosyalist devlet 98
3.- Kişi iktidarı ve faşist devlet 100
C) FARKLILAŞAN UYGULAMALAR VE BİLİŞİM TEKNOLOJİSİ 102
1.- İktidar sorunu ve proletarya diktatörlüğü 102
2.- Refah devleti ve sosyal devlet 104
3.- Bilişim teknolojileri, dijitalleşme ve e-devlet 107
3. BÖLÜM
ERKLER AYRILIĞI
I.- YASAMA (TEŞRİ) 114
A) YASAMANIN YAPISI: TEK MECLİS VE ÇİFT MECLİS 114
1.- Tek veya çift meclis: gereklilik mi, tercih mi? 114
2.- Meclislerin oluşumu, görev süresi ve sona ermesi 116
3.- İkinci meclis üzerine tartışmalar ve Türkiye 117
B) YASAMA İŞLEVİ VE İŞLEMLERİ 121
1.- Çalışma tarzı ve işleyişi 121
2.- Yasamanın işlevleri 123
3.- Yasama işlemleri: Kanun ve kararlar 125
C) TEMSİLİ GÖREV VE TEMSİLCİ STATÜSÜ 128
1.- Temsil ilkesi 128
2.- Sorumsuzluk ve dokunulmazlık 129
3.- Seçmen ve temsilci ilişkisi: geri çağırma yetkisi 131
II.- YÜRÜTME (İCRA) 132
A) YÜRÜTMENİN YAPISI 132
1.- Tek kanatlı ve çift kanatlı yürüme 132
2.- Devlet başkanı ve hükümet (siyaset üstü ve siyasal) 133
3.- Sorumsuzluk ve sorumluluk 134
B) YÜRÜTME İŞLEMLERİ VE DÜZENLEYİCİ NORMLAR 135
C) OLAĞANÜSTÜ YÖNETİM USULLERİ 137
III.- YARGILAMA (KAZA) 139
A) YARGI BAĞIMSIZLIĞI 139
B) YARGILAMA DÜZENLERİ: TEKLİ VEYA İKİLİ DÜZEN 140
C) YARGI VE DEMOKRASİ 141
4. BÖLÜM
DEMOKRASİ
I.- DEMOKRASİ KURAMLARI VE EVRİMİ 145
A) MONARŞİ, CUMHURİYET VE DEMOKRASİ 145
1.- Monarşi (monos arkhein) 146
2.- Cumhuriyet (res publica) 147
3.- Demokrasi (demos-kratos) 147
B) İKİ DEMOKRATİK EGEMENLİK ANLAYIŞI 149
1.- Halk egemenliği 149
2.- Ulus (millet) egemenliği 150
3.- Çağdaş anayasalarda egemenlik 153
C) TEMSİLİ, YARI VE DOĞRUDAN DEMOKRASİ 154
1.- Temsilî hükümet ve evrimi 154
2.- Yarı-doğrudan demokrasi 157
3.- Doğrudan demokrasi üzerine 162
II.- SEÇİMLER VE SİYASAL PARTİLER 163
A) SEÇİMLER 164
1.- Oy hakkı, seçim çevresi ve baraj kayıtları 164
2.- Seçim sistemleri 168
3.- Seçimlerin denetimi: kurul mu, mahkeme mi? 172
B) SİYASAL PARTİLER 173
1.- Parti sistemleri 174
2.- Parti örgütleri 175
3.- Partiler hukuku ve demokrasi 176
III.- DEMOKRASİNİN ASGARİ STANDARTLARI 178
A) SİYASAL İKTİDARIN ELDEĞİŞTİRME KOŞULLARI 178
B) SİYASAL SORUMLULUK VE HESAPVEREBİLİR HÜKÜMET 180
C) DİKTATÖRLÜK VE “SEÇİMLE GELEN KRALLAR” 181
5. BÖLÜM
YÖNETİM BİÇİMLERİ: ÇOĞULCU SİYASAL REJİMLER
I. -YATAY ERKLER AYRILIĞI 187
A) ERKLER AYRILIĞININ TANIM ÖĞELERİ 187
B) ÜÇ ANA İŞLEV VE ERK (İKTİDAR) 190
C) UYGULAMADAN KURAMA 191
II.- BAŞLICA SİYASAL REJİMLER 193
A) PARLAMENTER REJİM 193
1.- Parlamenterizmin belirleyici ilkeleri 193
2.- Klasik ve rasyonelleştirilmiş parlamenterizm 197
3.- Parlamenterizm coğrafyası 198
B) BAŞKANLIK REJİMİ 200
1.- Başkan ve Kongre arasında karşılıklı etki araçları 201
2.- Uygulamada başkanlık rejimi 203
3.- Başkancı rejimler 204
C) KOLEJYAL YÖNETİM VE KARMA REJİMLER 206
1.- Meclis Hükümeti: Türkiye 206
2.- Kolejyal yönetim: İsviçre 207
3.- Yarı-başkanlık veya yarı-parlamenter: Fransa 207
III.- ANAYASAL VE SİYASAL DENGE VE DENETİM 210
A) ERKLER AYRILIĞI ÖLÇÜTÜNÜN YETERSİZLİĞİ 210
B) ÇOK KATMANLI HUKUKİ VE SİYASAL DÜZENEKLER 213
1.- Erkler ayrılığı düzlemi ve bağımsız idari otoriteler 214
2.- Merkez - çevre (yerel) ilişkileri 215
3.- Devlet - toplum ilişkileri ve uluslararası toplum 215
C) BİRİKİM VE BELİRSİZLİKLER İKİLEMİNDEKİ TÜRKİYE 215
6. BÖLÜM
DEVLET BİÇİMLERİ: YATAY VE DÜŞEY ERKLER AYRILIĞI
I.- ÜNİTER (TEKİL/TEK YAPILI) DEVLET 224
A) MERKEZİYETÇİ ÜNİTER DEVLET 224
B) ADEM-İ MERKEZİYETÇİ ÜNİTER DEVLET 225
C) YETKİ GENİŞLİĞİ VE ADEM-İ MERKEZİYET BİRLİKTELİĞİ 227
II.- BÖLGESEL/BÖLGELİ DEVLET 230
A) BÖLGESEL YASAMA YETKİSİ 230
B) BÖLGESEL ÖZERKLİK ALANI 231
C) BİRLİK VE BÜTÜNLÜK GÜVENCESİ: ANAYASA MAHKEMESİ 233
III. -FEDERAL DEVLET 234
A) FEDERAL DEVLET ÖRGÜTLENMESİ 234
1.- İki katmanlı devlet yapılanması 235
2.- Anayasal özerklik 236
3.- Çok katmanlı katılım yolları 237
B) FEDERALİZMİN OLUŞUMU: AYRIŞMA VE BİRLEŞME 238
C) DEVLET BİRLİKLERİ VE AVRUPA BİRLİĞİ 240
1.- Devlet Birlikleri ve konfederasyon 240
2.- Avrupa Birliği 241
3.- Karşılaştırmalı yaklaşım ve Türkiye 245
7. BÖLÜM
ÖZGÜRLÜKLER ANAYASA HUKUKU
I.- HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN HUKUKİLEŞME SÜRECİ 250
A) TEMEL KAVRAMLAR VE İTİCİ GÜÇLER 250
1.- Özgürlük, hak, eşitlik ve haysiyet 250
2.- Düşünsel kaynaklar ve toplumsal ihtiyaçlar 253
3.- Evrimci ve gelişmeci özellik 255
B) HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN HUKUKÎ KAYNAKLARI 256
1.- İnsan haklarının anayasalaşması 257
2.- Bildirgeler ve uluslararası belgeler 262
3.- Yargı kararları 263
C) HAK VE ÖZGÜRLÜK AYRIMLARI VE ÇİZELGESİ 264
1.- İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi 265
2.- Statülere/kuşaklara ve öznelere göre ayrımlar 266
3.- Birbirini tamamlayıcılık ve bütünlük ilkesi 269
II.- BAŞLICA HAK VE ÖZGÜRLÜKLER 270
A) KİŞİ ÖZGÜRLÜKLERİ VE SİYASAL HAKLAR 271
1.- Bireysel özgürlükler ve haklar 271
2.- Toplu (kolektif) özgürlükler 276
3.- Siyasal haklar ve özgürlükler 278
B) SOSYAL VE MESLEKİ İLİŞKİLERE GÖRE ÖZGÜRLÜK VE HAKLAR 280
1.- İktisadi haklar 281
2.- Sosyal haklar 282
3.- Kültürel haklar 283
C) USULE İLİŞKİN HAKLAR 285
1.- Hak arama özgürlüğü 285
2.- Etkili başvuru hakkı 285
3.- Adil yargılanma hakkı 286
III.- HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN GÜVENCE SİSTEMİ 287
A) ULUSAL GÜVENCE SİSTEMİ 287
1.- Düzenleme ve sınırlama ilkeleri ve sapmalar 287
2.- Koruyucu anayasal kurallar ve güvence ölçütleri 293
3.- Kurumsal güvenceler 296
B) ULUSLARARASI GÜVENCE SİSTEMİ 298
1.- Hak ve özgürlük belgeleri 298
2.- İdari ve siyasal nitelikte koruma düzenekleri 299
3.- Yargısal güvenceler 301
C) İNSAN HAKLARI AVRUPA MAHKEMESİ 302
1.- Bireysel başvuru 302
2.- Karar süreci 303
3.- Kararların uygulanması 304
8. BÖLÜM
ÇEVRESEL ANAYASA HUKUKU
I.- ULUSLARARASI HUKUKUN ETKİSİ 308
A) BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ÖRGÜTÜ’NÜN ÖNCÜ KONUMU 309
1.- BM belgeleri (1972 — 2022) 309
2.- İklim değişikliği sözleşmeleri 311
3.- Uluslararası yargı organlarının yaklaşımı 313
B) ÜLKESEL DÜZENLEMELER VE ÇEVRE KORUMASI 316
1.- Anayasalarda ülke ve çevre 317
2.- Koruma ödev ve/veya yükümlülüğü 319
3.- Kamu yönetimi ve çevresel yetkiler 320
C) MADDİ VE USULE İLİŞKİN HAKLAR 322
1.- Çevresel haklardan doğa haklarına 323
2.- Bilgilenme, başvuru ve katılım hakları 325
3.- Çevresel demokrasi 327
II.- ÇEVRESEL ANAYASA HUKUKUNUN OLUŞUMU 329
A) KAVŞAK HUKUK DİSİPLİNİ 329
1.- Çevre ve Anayasa : etkileşim ve karşılıklı katkılar 330
2.- Çevre adaleti 332
3.- Etkililik ölçütleri ve geriye götürülemezlik ilkesi 336
B) ÇEVRESEL ANAYASA HUKUKU: PARADİGMA DEĞİŞİKLİĞİ Mİ ? 338
C) TÜRKİYE: "ANAYASA'NIN EKOSİSTEM AÇISINDAN OKUNMASI” 342
III.- DEVLET EGEMENLİĞİNİN SINIRLARI: AFETLER VE SALGIN HASTALIKLAR 348
A) AFETLER VE HUKUKU 348
1.- Bütünleşik Yönetim: öncesi/sırası/sonrası 348
2.- Uluslararası Sözleşmeler ve Türkiye 350
3.- Anayasal çerçeve ve yasal düzenleme gereği 351
B) COVID-19 VE SALGIN HASTALIKLARDA SÜREKLİLİK 354
C) SINIRAŞAN ANAYASACILIK VE DÜNYA ANAYASACILIĞI ÜZERİNDE YENİDEN DÜŞÜNMEK 359
1.- Uluslararası insancıl hukuk ve ekolojik müdahale 359
2.- Uluslararası çevre sözleşmesine doğru 361
9. BÖLÜM
ANAYASA ADALETİ
I.- ANAYASA ADALETİ VE ADİL YARGI 369
A) ANAYASAL YARGI MODELLERİ 370
1.- Amerika Birkleşik Devletleri: Yüksek Mahkeme 370
2.- Avrupa Modeli: Anayasa Mahkemesi 372
3.- Türkiye’deki girişim ve gelişmeler 376
B) ÖRGÜTLENME VE ADİL ANAYASA YARGISI 379
1.- Üyeleri belirleme kuralları ve nitelik ölçütleri 379
2.- Statü kuralları ve örgütlenme 383
3.- Hakkaniyete uygun yargılama gerekleri 385
C) ANAYASA ADALETİNİN İŞLEVİ VE MEŞRULUĞU 390
1.- Kurucu iktidar 390
2.- Kural koyma yetkisi 392
3.- Anayasaya saygılı yasa gerekleri 395
II.- ANAYASA UYUŞMAZLIĞI VE DENETİM USULÜ 397
A) UYUŞMAZLIK KONUSU VE DENETLENEN İŞLEMLER 397
1.- Normların Denetimi 398
a) Anayasalar ve uluslararası sözleşmeler 396
b) Yasalar ve başka normatif işlemler 399
c) Denetim dışı tutulan işlemler 405
2.- Faaliyetlerin Denetimi 407
a) Organlar arası uyuşmazlıklar ve organ davası 407
b) Siyasi partiler ve seçimler 410
c) Yargılama, yorum ve görüş bildirme 412
3.- Denetim Ölçütleri (ölçü normlar) 414
a) Anayasa 414
b) Uluslararası belgeler 418
c) Hukukun genel ilkeleri 419
B) BAŞVURU YOLLARI VE ÖZELLİKLERİ 421
1.- Dava yolu: soyut norm denetimi 421
2.- İtiraz yolu: somut norm denetimi 424
3.- Bireysel başvuru yolu: Anayasa şikayeti 429
C) BAŞVURU ZAMANI VE UYUŞMAZLIĞIN ÇÖZÜMÜ 432
1.- Başvuru zamanı (ânı) 432
2.- İstemin incelenmesi 437
3.- Uyuşmazlığın çözümü 439
III.- DENETİMİN KAPSAMI VE SONUÇLARI 442
A) NORM DENETİMİ 443
1.- Şekil ve usul 443
2.- Yetki: usul ve esas eklemlenmesi 446
3.- Esas denetimi 448
B) BİREYSEL BAŞVURU: ÖZGÜRLÜKLER ANAYASA YARGISI 451
1.- Kabul edilebilirlik koşulları 451
2.- Esas incelemesi 453
3.- Karar ölçütleri 455
C) DENETİMİN KAPSAMI VE SONUÇLARI 460
1.- Karar teknikleri ve türleri 460
a) Kısmi kararlar ve yorumlu kararlar 460
b) Aykırılık bildirimi ve çağrı kararları 464
c) İptal ve ihlal kararları 466
2.- Kararların etki ve sonuçları 468
a) Genel etki ve kesinlik 468
b) Yürürlüğü askıya alıcı etki ve durdurma 471
c) Geriye yürüme ve etkililik sorunu 473
3.- Anayasa icra yargısı 475
DİZİN 485